Porlanaren aurka, herriak bidelagun

Itoizko urtegia (III). Herrien suntsitzeak hamar urte

Itoitz ez da kasu bakarra izan: Janovas, Biscarrues, Santaliestra, Esa... Pirinioetako hamaika txokotan aurre egin diete azken hamarkadetan urtegiak eraikitzeko proiektuei.

Patu bera Pirinioetako herrientzat. Porlanaren patua. Han dago ura, eta handik eraman nahi dute. Urtegien eta ubideen politika pairatu dute azken hamarkadetan han bizi diren herritarrek. Preziorik garestiena ordaindu dute anitzek. Itoitz bezala, bertze hainbat herri harri dira gaur egun. Adibiderik mingarrienetako bat da Janovas (Aragoi, Espainia).

1917an jarri zuten mahai gainean han urtegia egiteko aukera; 1951n, egitasmoa interes orokorreko proiektutzat jo zuten; eta 2001ean, berriz, behin betiko baztertu zuen Espainiako Gobernuak. Ordurako, herria hutsik zen. Hondatuta. Biztanle gehienek 1960ko hamarkadan utzi zuten Janovas, behartuta. Bi familiak 1984. urtera arte eutsi zioten. Indarrez atera zituzten arte.

Aragoiko herria da Eres ere. Urtegi baten mehatxupean egon zen urte luzez. Biscarruesko urtegiaren mehatxupean. Proiektu hori mahai gainean da, oraindik ere. Eta haren kontra ari dira herritarrak, Biscarrues-Mallos de Riglos Koordinakundearen eskutik.

«Jada 25 urte egin ditugu urtegiaren aurka», nabarmendu du koordinakundeko kide Lola Gimenezek. Lan horrek izan du emaitzarik. Hasierako proiektua bazter utzi, eta Eres azpian hartuko ez zuen bertze egitasmo bat jarri zuen Espainiako Gobernuak mahai gainean, 2005. urtean. «Urtegia egin daiteke, baina ezarritako baldintzen ondorioz, ura baliatuko luketen nekazariek ere ez dute nahi».

Epaitegietan da auzia, proiektua erabat baztertzea baita herritarren asmo bakarra. Jose Luis eta Maria Jose Beaumont abokatuen esku da auzia. Hau da, Itoizko urtegiaren aurkako borroka judiziala zuzendu zuten anai-arreben esku. Ez da hori bi proiektuon aurka ari direnen arteko lotura bakarra. «Anitzetan izan ginen Itoitzen; ezagutzen ditugu hango herritarrak. Eta ikasi dugu anitz, haien eskutik», erran du Gimenezek.

Ikasitakoen artean, bat nabarmendu du: «Gure auzolaguna ez dela, inoiz, gure etsaia. Herritarrek borrokan parte hartzea lortu behar dugu. Administrazioak gure ondokoa erosten badu, berriz ere borrokarekin bat egin dezan ahalegindu».

Biscarruesko urtegia mamitzen hasi zeneko garaiekin zer ikusteko gutxi du egungoak, Gimenezek erantsi duenez. «Jendea hemen gelditzen ari da, ematen dio lurrari duen balioa. Hori da gure bidea, gure onena erakutsi, hemen urtegi bat eraikitzeko asmoak argudiorik gabe uzteko». 

Santaliestra ez dute egin

Santaliestran, Aragoin ere, betiko bazter utzi zuten han urtegi bat egiteko asmoa, 2006. urtean. Haiek ere, Beaumont anai-arreben eskutik, Itoitzen ikasitako lezioa baliatu zuten: «Santaliestrako Udalak hartu zuen urtegiaren aurkako borrokaren ardura; horri esker, gure aldeko sententziak ailegatu zirenean, indarrean jarri ahal izan genituen, bermerik gabe, eta obrak gelditu», azaldu du herriko alkate Javier Murrek.

Pena handia du, Santaliestran balio izan zuena Itoitzen urtegiari aurre egiteko nahikoa izan ez zelako. «Arrazoia alde, hainbertze argudio alde, baina, hala eta guztiz ere, herriak urpean. Ikaragarriak izan ziren urtegiaren aurka ari zirenak kriminalizatzeko saioak; eta ikaragarria haiek beti erakutsi zuten kemena».

Itoizko Koordinakundeko kideekin izan zuen harremana Murrek, batez ere. Esako (Nafarroa) urtegiaren aurka ari da Artiedako (Aragoi, Espainia) Rio Aragon elkartea, eta hark ere Patxi Gorraiz eta koordinakundeko gainerako kideak izan zituen borroka lagun. Elkarteko gazteenentzat, dena den, Itoitzekin Elkartasuna taldeko kideak izan dira eredu nagusia.

«Miresgarria izan zen haiek egindako lana. Borroka guztiz zilegia egin zuten, eta hainbat hilabetez lortu zuten lanak gelditzea. Anitz dugu haiengandik ikasteko», erran du Israel Orerak.

Itoizko eta Esako urtegien arteko antzekotasunak nabarmendu ditu. «Itoitzen bezala, hegalen segurtasuna kolokan dago Esa handitzeko proiektuan ere. Lurra mugitzen ari da. Bi proiektuak dira basakeria hutsak, eta denbora horixe erakusten ari da».

Itoitzen bezala, ekintza burutuen politika ezartzen ari da Espainiako Gobernua Artiedan ere. Desjabetzeak hasi ziren urte hasieran, eta oraindik ez dira amaitu. «Zigortu nahi gaituzte». Itoitz zigortu zuten bezala. Fresko ditu etxeak behera bota zituztenekoak. Gogoan, lanean jarraitzeko.